In diesem Brief reagierte Abaelard auf die Behauptungen eines namentlich nicht genannten Regularkanonikers, dass dessen Status dem eines Mönchs grundsätzlich überlegen sei.
In differenzierten Überlegungen ging Abaelard auf diese Unterstellung ein. Er erarbeitete exemplarisch die Unterschiede und Rangfolge beider Stände. So sei zum Beispiel der Weg des Mönchs zu hochdotierten Ämtern des Weltklerus, z.B. zum Bischofsamt, durchaus möglich, dagegen nicht der umgekehrte Weg des Weltklerikers zum Abbaziat. Daraus und aus den Lehrsätzen der Patristik sowie der liturgischen Funktion der Mönche leitete Abaelard den übergeordneten Rang des Mönchtums ab. Der Brief darf als informative zeitgenössische Übersicht über die Klerikerstände im Frankreich des 12. Jahrhunderts und als Teil der dazu entbrannten Auseinandersetzungen gelten.
Frühere Überlegungen, dass dieser Brief gegen Norbert von Xanten geschrieben worden sei, entsprechen wohl einer etwas eingeengten Sicht; sie sind durch nichts weiter zu belegen. Abaelard wird diverse Male in seiner Laufbahn mit Regularkanonikern konfrontiert gewesen sein; allein in der Umgebung von Paris unterhielten sie mehrere Stifte, z.B. Saint-Victor oder Saint-Germain-l'Auxerrois. Es gibt sogar Hinweise darauf, dass Heloïsas Onkel Fulbert seine Laufbahn als Regularkanoniker beendet hatte. Siehe: Heloïsas Herkunft: Hersindis Mater.
Die Datierung des vorliegenden Briefes ist schwierig. Sicher wurde er zu einem Zeitpunkt verfasst, als Abaelard selbst Mönch war, also nach 1119. Parallelen zu anderen Abaelardiana, zum Beispiel zur Sermo 33 oder zum Brief 8, scheinen auf eine Abfassung zwischen 1126 und 1136 hinzudeuten. Einzelne Passagen weisen Bezüge zur Gründung des Paraklet-Konvents im Jahre 1129 auf. Vielleicht besteht auch ein zeitlicher und inhaltlicher Zusammenhang mit einem Werk Philipps von Harvengt aus der Bewegung der Prämonstratenser: Das De institutione clericorum wurde nach 1130 verfasst; es enthielt heftige Invektiven gegen den Mönchsstand. Allerdings existieren zahlreiche ähnliche Traktate in der damaligen Zeit, sodass eine eindeutige Zuordnung nicht möglich ist.
Am wahrscheinlichsten erscheint somit eine Datierung nach der Biographie Abaelards: Der Brief wird nach 1129, der Gründung des Paraklet-Konvents, und vor 1132, als Abaelard sein aktive monastische Laufbahn als Abt von Saint-Gildas-en-Rhuys aufgab, abgefasst worden sein.
[Editio princeps 228] Multorum relatione ad nostras delatum est aures nostri ordinis, id est monastici, statum a te saepius in praesentia multorum non mediocriter laesum; quod non alia de causa praesumptum esse credimus, nisi ut nostros humiliando tuae professionis clericos, quos canonicos regulares uocatis, sic efferre laborares. Miramur autem
[Editio princeps 229] si ita sit, sed amplius miramur si ita non sit, cum nullam aliam suspicari possimus causam. Dicis, ut dicunt, longe ordine tuo nostrum inferiorem esse et plurimum monacehos a dignitate clericorum abesse. In quo quidem primum a te sciscitari uolumus de qua id dignitate intelligas, utrum praelationis inter homines an religionis apud Deum, quod religionis profecto haec dignitas uerissima est quae nos Deo maxime commendat atque uirtutibus adornat et tanto gloriosiores in caelestibus efficit, quanto humiliores habemur in terrenis. At uero qua ratione uel authoritate hanc sibi dignitatem clerici uendicare ualeant, dicas si possis aut adiicias cur non possis. Quis enim nesciat, quod quotidianis docemur experimentis, hos etiam clericos qui maiore gradu praeminent, monasticam eligere uitam, cum quod in clericatu deliquerint perfecte corrigere satagunt, et cum eis ad monachatum transire liceat, ad clericatum nullatenus redire permitti? Aut si quandoque per religionis excellentiam ecclesiasticae personae de monasteriis electae clericorum officiis praeficiantur, ipse quoque habitus monachalis tanta dignitate praeminet, ut semel assumptus deponi non debeat, pro quo non solum secularis, uerum etiam clericalis abiiciendus est. Quid est etiam quod tamen saepe monachi episcopi facti clericis praeponantur uel quibuscumque officiis ecclesiasticis applicentur? Cur non e conuerso de clericis abbates in monasteriis fiant uel officiorum monachicorum curam suscipiant? Cur, inquam cur, obsecro, nisi quod indignissimum censetur ut eius uitae regimini laxior praeponatur pro qua etiam ipsa contemnenda est et, ut diximus, per eam corrigenda? Cur etiam uos ipsi et uniuersa ecclesia in supplicatione letaniarum dicitis: 'Omnes sancti monachi et eremitae, omnes sanctae uirgines, omnes sanctae uiduae et continentes orate pro nobis' et non: 'Omnes sancti clerici uel sancti presbyteri uel sancti episcopi'? Certe quia haec nomina officii magis sunt, sicut illa religionis. Quid est etiam quod in illis hymnis festiuitatis Omnium Sanctorum in quibus tam a uobis quam a caeteris suffragia sanctorum postulantur, nulla uestri mentio fiat, sicut fit monachorum et uirginum? Sic quippe scriptum est:
'Chorus sanctarum uirginum
Monachorumque omnium
[Editio princeps 230]
Simul cum sanctis omnibus
Consortes Christi facite'.
Item:
'Monachorum suffragia
Omnesgue ciues caelici
Annuant uotis supplicum
Et uitae poscant praemium'.
Audio te tamen solere opponere nobis illud quoque Hieronymi nostri: 'Monachus si ceciderit, rogabit pro eo sacerdos. Pro sacerdotis lapsu quis rogaturus est?' Quod certe quacumque ratione diceres, si nullatenus monachos sacerdotes esse contingeret. Cum uero dicit: 'Monachus et sacerdos', utique illud distinguit monachum a ditione sacerdotis qui sacerdos non sit. Sic enim cum dicimus 'rex et miles' uel 'episcopus et sacerdos' uel 'sacerdos et diaconus', quamuis etiam reges sint milites uel episcopi sacerdotes uel sacerdotes diaconi, militem eum intelligimus qui rex non sit et sacerdotem qui non sit episcopus et diaconum simplicem. Vbi etiam cum dicit: 'Rogabit pro eo sacerdos', specialem illam missam orationem intelligit quae propria est sacerdotis, non quae cuilibet iusto competit. Quam et apostolus generaliter commendans ait: Multum ualet enim deprecatio iusti assidua. Quo enim quisque iustior est, ab eo exaudiri meretur qui non tam uerba quam opera pensat nec tam linguam quam uitam considerat. Quantum autem de perfectione sua uitam monasticam idem doctor uestrae praeferat, patenter insinuat ad Heliodorum monachum his scribens uerbis: 'Interpretare uocabulum monachi, hoc est nomen tuum. Quid facis in turba qui solus es? 'Quid ergo? Quicumque in ciuitate sunt, Christiani non sunt?' Non est tibi eadem causa quae caeteris. Dominum ausculta dicentem: 'Si uis perfectus esse, uade, uende omnia quae habes et da pauperibus et ueni, sequere me'. Tu autem perfectum te esse pollicitus es. Nam cum derelicta militia mundiali castrasti te propter regnum caelorum, quid aliud quam perfectam sequutus es uitam?' Et post aliqua: 'Alia', inquit, 'ut ante perstrinxi, monachi causa est, alia clericorum', hoc est, longe ab inuicem eorum professio et conuersatio distat et ipsorum propositum tendit ad diuersa, 'sicut', ait, 'ante perstrinxi'. Quod quidem ubi faceret, assignari non potest, nisi ubi perfectionem monasticam a uita fidelium in ciuitate
[Editio princeps 231] commorantium distinxit dicens: 'Quid ergo? Quicumque in ciuitate sunt, christiani non sunt?' Qui etiam ad Paulinum presbyterum simul et monachum scribens clericos magis inter homines conuersari debere quam monasticae solitudinis perfectionem tenere patenter his uerbis insinuat: 'Quia igitur fraterne interrogas per quam uiam incedere debeas, reuelata tecum facie loquar. Si officium uis exercere presbyteri, si episcopatus te uel opus uel honor forte delectat, uiue in urbibus et castellis et aliorum salutem fac lucrum animae tuae. Sin autem cupis esse quod diceris, monachus, id est solus, quid facis in urbibus quae utique non sunt solorum habitacula, sed multorum? Habet unumquodque propositum principes suos et ut ad nostra ueniamus, episcopi et presbyteri habeant in exemplum apostolos et apostolicos uiros, quorum honorem possidentes habere nitantur et meritum. Nos autem habeamus propositi nostri principes Paulos, Antonios, Iulianos, Hilariones, Macharios et, ut ad scripturarum auctoritatem redeam, noster princeps Helias, noster Helisaeus, nostri duces filii prophetarum qui habitabant in agris et solitudinibus et faciebant sibi tabernacula prope fluenta Iordanis. De his sunt et illi filii Rechab qui uinum et siceram non bibebant, qui morabantur in tentoriis, qui Dei per Hieremiam uoce laudantur, et promittitur eis quod non deficiat de stirpe eorum uir stans coram Domino'. Nec solum Heliam qui in antiquo populo tantus enituit ut in coelum uiuus sustolli mereretur, inter nostros mirare principes, uerum etiam Ioannem in spiritu eius uenientem et quasi alterum Heliam, cui Dominus tantum testimonium dedit ut pro eminentia uitae ipsum ex testimonio prophetae angelum nuncuparet nec solum prophetis, uerum etiam uniuersis hominibus anteferret. De quo et Chrysostomus homelia euangeliorum xxiii. quae sic incipit 'De Ioanne dicitur: Fuit homo missus a Deo': 'Cui nomen erat Ioannes. Gratia in nomine comprehenditur. Ioannes enim interpretatur Dei gratia, quia maiorem accepit gratiam. Propterea in eremo philosophatur et reseruat se in aduentum Christi, quia nunciaturus erat Christum. Statim in eremo nutritur, statim ibi crescit; non uult cum hominibus conuersari, in eremo cum angelis philosophatur. Considerate, monachi, dignitatem uestram. Ioannes princeps uestri est dogmatis ipse monachus. Statim ut natus est, in eremo uiuit, in solitudine nutritur, Christum expectat in solitudine. Eo tempore quo Ioannes natus est et erat in ere
[Editio princeps 232] mo, hoc templum quod uidemus esse destructum, quantas habebat diuitias, quid auri, quid argenti. Iosephus describit quantum gemmarum, quantum serici, quanti erant sacerdotes, scribae et uniuersa genera officiorum. Christus in templo nescitur et in eremo praedicatur. Hoc totum quare dico? Vt doceam dogmatis uestri principem esse Baptistam Ioannem'. Audistis, fratres, nostri pariter et uestri propositi principes superius inductos ut utriusque ordinis differentia clareat. Si gaudetis apostolos quoque uestris connumerari principibus atque pontifices tam Veteris quam Noui Testamenti ab ipso uidelicet Aaron usque ad Annam et Caypham, ne, obsecro, doleatis Heliam et Ioannem maiores istis nostri duces esse propositi. Clericatum pro monachatu Ioannem commutasse dubium non est. Qui cum filius pontificis esset, cui eo tempore pontificalis dignitas haereditario iure debebatur, ciuitatem solitudini, pontificem monacho posthabuit et perfectionem uitae praelationi praeposuit ecclesiasticae. De quo et Hieronymus ad Rusticum monachum scribens: 'Audio', inquit, 'religiosam te habere matrem, multorum annorum uiduam, quae aluit, quae erudiuit infantem. Et Ioannes Baptista sanctam matrem habuit pontificisque filius erat et tamen nec matris affectu nec patris opibus uincebatur ut in domo parentum cum periculo uiueret castitatis. Viuebat in eremo et oculis desiderantibus Christum nihil aliud dignabatur aspicere. Filii prophetarum quos monachos in Veteri Testamento legimus, aedificabant sibi casas propter fluenta Iordanis et turbis urbium derelictis polenta et herbis agrestibus uictitabant'. De quibus et alibi meminit: 'Virgo Helias, Helisaeus uirgo, uirgines filii prophetarum'. Quid est, obsecro frater, quod electurus apostolos Dominus nequaquam de eremo acciuit Ioannem nec ab eo baptizandus ipsum a solitudine uel ad horam reuocauit, sed sicut caeteri hominum ad eum uenit inter caeteros, et ipse baptizandus a monacho, sicut scriptum est: Factum est cum baptizaretur omnis populus et Iesu baptizato etc. Quid, inquam, nisi quia, ut dixit, partem Mariae praeferendam censuit parti Marthae, quietem scilicet contemplationis solicitudini et crebris perturbationibus saeculi? Quibus quidem solicitudinibus occupatus Apostolus ingemiscit dicens: Praeter illa quae extrinsecus sunt, instantia mea, quotidiana solicitudo omnium ecclesiarum. Quis infirmatur et ego non infirmor? Quis scandalizatur et ego non uror?
[Editio princeps 233] In quibus quidem occupationibus atque molestiis quam difficile sit puritatem custodire mentis et terrena itinera sine aliquo pulueris contagio frequentare, ipse Dominus patenter edocuit cum pedes apostolorum abluere decreuit. Quod diligenter sponsa in Cantico Canticorum attendens sponso ad ostium eius pulsanti et ut de lectulo surgens ei aperiat roganti prouide his uerbis se excusat: Expoliaui me tunica mea, quomodo induar illa? Laui pedes meos, quomodo inquinabo illos? Quid enim lectulus sponsae, nisi quies est animae contemplatiuae, et a solicitudinibus et curis seculi remotae? Quae quidem in claustro quasi sponsa in thalamo tanto amplius Deo uacat et arctius ei toto astringitur desiderio, quanto longius ab occupationibus seculi remota est, et iam in secreto caelestium camerarum per contemplationem ita ei coniuncta est, ut sit unus cum Deo spiritus iuxta quod de beato Martino legitur: 'Artus quippe fatiscentes spiritui seruire cogebat stratuque suo recubans nec terram uidere iam dignatus coelo totus inhiabat'. Ad talem lectuli quietem, contemplationis secretum, sponsus ueniens sibi aperiri postulat, cum plebs christiana animae cuicunque contemplatiuae supplicat, ut suscipiendo regimen ipsorum eos ad se sic admittat. Quod et ipse Christus in membris suis agere dicitur, quo inspirante id agitur et sub cuius nomine et auctoritate hoc imploratur. Perfecta uero anima illa quietem suam uehementer diligens dum laborem refugit, ne aliorum lucro detrimentum incurrat suae perfectionis, surgere de lectulo renuit et sponso, ut dictum est, instanti dicit: Expoliaui me tunica mea, hoc est, exteriorem curam mundanarum actionum ex uoto postposui. Inferior quippe uestis et subtilior est interula, exterior et grossior tunica. Vnde bene hic ornatus contemplatiuus, ille uero habitus assignandus est actiuus. Hi quippe claustris se monasticis recludentes tanto subtilius atque perfectius summi luminis splendorem contemplantur, quanto ab exterioribus seculi curis amplius sunt remoti. Hanc profecto curarum occupationem quam Martha proximi necessitudinibus impendit et qui populo praesunt exercent, quasi tunicam resumere sponsa refugit, cum a contemplatione ad actionem redire nullatenus acquiescit. Vnde et causam annectens ait: Laui pedes meos, quomodo inquinabo illos? Affectus quippe nostri
[Editio princeps 234] quibus ad quidlibet agendum trahimur, quasi quidam pedes sunt quibus ducimur. Istos pedes abluit qui a curis seculi mentem retrahit, quibus animus per diuersa diffusus difficile est ne saltem cogitationum maculis aliquibus respergatur uel quandoque cedat tentationibus. Quod sponsa considerans de lectulo pedes ad terram deponere trepidat, hoc est se iterum implicare curis, dum nullum a sordibus uacare locum extra lectulum suum credit. Quae tandem sponso instante de lectulo surgere compellitur et ei, sicut postulauit, aperire. De quo cum eum tenere uellet atque, ut solita fuerat, comprehendere, subiunctum est: At ille declinauerat atque transierat. Non enim ita in publico sicut in occulto Deus inueniri potest nec solicitudo Marthae circa plurima turbatae Christo assistere ualet assidue nec curis seculi mens intenta in Deo potest uigilare quieta. Vnde et ipse sponsus quo deuotius oremus, ostium cubiculi admonet claudi. Alioquin declinat et transit a nobis, quia quo minus ei uacamus, eo magis ab ipso deserimur et ab eius gratiae donis amplius destituimur. Etiam sponsa eius ad publicum de secreto thalami transgressa quantum de perfectione sua pro lucris aliorum minuitur, reperit, et tanto magis accedit periculum, quanto de commissis animabus maior illi superest reddenda ratio. Attende, obsecro frater, tui ordinis dignitatem et officii conditionem in quo et minuitur meritum et imminet periculum. Vide quid sit profectus dignitatis, ubi perfectio tollitur religionis, ubi maior apud seculum minor fit apud Deum et graue sui sustinet dispendium. Liam quam duxisti, gaudes esse foecundam, sed doles cum respexeris eam lippam. Nocturnum Lia coniugium habuit, quasi talis copula luce digna non fuerit. Quandiu sterilis Rachel permansit, incolumis uixit. Foecunda postmodum facta proprio partu est extincta. Ex quo patenter innuitur quam periculose id unde gloriamini, suscipiatur et quod haec gloria ruina potius siue deiectio quam exaltatio sit dicenda. Quorum quidem facilem casum et periculosum ascensum, iuxta illud psalmistae: Deiecisti eos dum alleuarentur, beatus Hieronymus attendens quodam loco ad Heliodorum monachum his scribit uerbis: 'Quod si te quoque ad eundem ordinem pia fratrum blandimenta solicitant, gaudebo de ascensu, sed timebo de lapsu'. Idem aduersus Vigilan
[Editio princeps 235] tium solitariae, hoc est monasticae uitae securitatem commendans ait: 'Cur, inquies, pergis ad eremum? Videlicet ut te non audiam, non uideam, ut tuo furore non mouear, ut tua bella non patiar, ne me capiat oculus meretricis, ne forma pulcherrima ad illicitos ducat amplexus. Respondebis: Hoc non est pugnare, sed fugere. Sta in acie, aduersariis armatus obsiste, ut postquam uiceris coroneris. Fateor imbecillitatem meam. Nolo spe pugnare uictoriae, ne perdam aliquando uictoriam. Si fugero, gladium deuitaui, si stetero, aut uincendum mihi est auf cadendum. Quid autem necesse certa dimittere et incerta sectari? Aut scuto aut pedibus mors uitanda est. Tu qui pugnas, et superari potes et uincere. Ego cum fugero, non uinco in eo quod fugio, sed ideo fugio, ne uincar. Nulla securitas est uicino serpente dormire. Potest fieri ut me non mordeat; tamen potest fieri ut aliquando me mordeat'. Idem ad Oceanum de morte Fabiolae: 'Caueat religiosus ibi uiuere ubi necesse habeat quotidie aut perire aut uincere. Securius enim est perire non posse quam iuxta periculum non perire'. Hanc et Seneca maximus ille morum philosophus sententiam tenens et sic philosophari Lucilio suo consulens ait epistolarum quas ad eum scribit, quinquagesima tertia: 'Non tantum corpori, sed etiam moribus salubrem locum eligere debemus. Id agere debemus ut irritamenta uitiorum quam longissime profugiamus. Indurandus est animus et a blandimentis uoluptatum procul abstrahendus. Vna Hannibalem hiberna soluerunt et indomitum illum niuibus atque Alpibus uirum eneruauerunt fomenta Campaniae. Armis uicit, uitiis uictus est. Nobis quoque militandum est et quodam genere militiae, quo nunquam otium datur. Debellandae sunt imprimis uoluptates quae, ut uides, saeua quoque ad se ingenia rapuerunt. Si quis sibi proposuerit quantum operis aggressus sit, sciet nihil delicate, nihil molliter esse faciendum'. Sed ad haec fortassis tam sanctorum patrum quam philosophorum consilia respondebis reuera periculosum esse administrationem ecclesiasticam suscipere ac difficillimum in ea, quantum oportet, desudare; sed profecto tanto maiora constat esse praemia, quanto huic labori maior incumbit difficultas. Cui primum illud respondeo Tullianum: 'Quod si laboriosum, non statim praeclarum'. Alioquin in ecclesia Dei qui quotidianis nuptiarum molestiis et solicitudinibus implicantur assiduis, his praeferendi essent, qui coelibem uitam ducentes minus onere saeculi premuntur et ob hoc liberius atque purius Deo uacant tanquam
[Editio princeps 236] lectuli quietem adepti. Denique si pro augmento meritorum eos extollis qui de uirtutibus suis confidentes pugnas tentationum et illecebras mundi magis sustinere quam fugere decreuerunt, uide utrum his qui continentiam uouerunt, consulendum sit, ut in lupanaribus uel ubi crebras fornicationes uideant, hanc uirtutem studeant conseruare et se sponte periculis obiicientes, sed quasi magis angelos quam homines attendentes tanta securitate sui Deum praesumant tentare. Cur etiam clerici feminas in contubernio suo habere prohibentur, nisi tales consanguinitatis personas de quibus nulla suspicio turpitudinis possit haberi? Quas quoque uester maxime, ut dicitis, praeceptor Augustinus in tantum declinare decreuit, ut nec sanctissimam sororem secum habitare pertulerit dicens: 'Quae cum sorore mea sunt, sorores meae non sunt'. Cur et uos ipsi canonici regulares a uobis ipsis nouiter appellati, sicut et nouiter exorti, magno ambitu murorum claustra uestra sepientes more monachorum ab illecebris et tentationibus seculi manetis diuisi? Si ergo, ut uos quoque docetis et omnibus patet, imbecillitati humanae magis prouideri conuenit a periculis, quam ultro se obiicere illis, profecto consilium est omnia tentamenta, quoad possumus, euitare, praesertim si eam eligamus uitam quae et maioris sit meriti et minus pateat tentationi. Quod tam auctoritate patrum quam certis rerum declaratur exemplis. Vitam contemplationis, quietem tumultuosae fidelium actioni constat a Domino praelatam fuisse et Mariae partem quam optimam dixit, parti Marthae certum est anteferri. Quamuis enim Martha reficeret Dominum, felicius Maria reficiebatur a Domino et longe meliorem Dominus quam Martha ministrabat refectionem. Marthae ministratio est necessaria corporis prouidere, uerbum praedicationis erogare, aliorum magis ex officio proprio quam sui curam gerere. Non enim ecclesiae pastores in eo quod pastores sunt,tam de propriis quam de subiectorum pabulis habent cogitare nec in hoc tam sibi quam aliis proficiunt. Vnde et Dominus cum in hoc officio Petrum constitueret, nequaquam ait: Pasce teipsum, sed: Pasce oues meas, siue: Agnos meos, hoc est, pane spiritalis doctrinae uel exhortationis ipsos instrue uel confirma. De quo quidem pane diuini uerbi scriptum est
[Editio princeps 237] alibi: Non in solo pane uiuit homo, sed in omni uerbo quod procedit de ore dei. Quod si hoc tempore clericorum ac monachorum laborem ac uitae duritiam conferatis, non est hoc longua disputatione discutiendum quod quotidianis experimentis fit manifestum. Confer episcopos cum abbatibus, archipresbyteros ecclesiarum cum prioribus monsteriorum, clericos cum monachis et quoslibet consule qui quibus inter ipsos magis asperam uel laboriosam uitam ducant, ut si laborem penses, ad meritum nos longe superiores inuenias, quibus uos ipsi non aliam quam poenitentium uitam ascribitis et claustra nostra non loca dignitatis, sed poenitentiae carceres nuncupatis. Quam et beatus Hieronymus a uita clericorum distinguens ad Heliodorum de morte Nepotiani scribit his uerbis: 'Si quis relicto clericatu duritiae se tradiderit monachorum, sit creber in orationibus, uigilans in precando lachrymas Deo, non hominibus, offerat'. Certe si clericorum arctior esset uita et qui ecclesiastica praesunt dignitate, uitae quoque praeeminerent austeritate, nequaquam monachi tanto desiderio appeterentur episcopari nec spiritales patres tanta solicitudine clericos etiam ad monasticam conuersationem inuitarent. Quale et illud est praedicti doctoris Praesidium diaconem exhortantis: 'Diaconus, inquies, ecclesiam tuto deserere non possum. Vereor ne incurram sacrilegium, si altaria derelinquam. Sed considera, obsecro, satis esse difficile locum Stephani implere uel Pauli, in angelico stare ministerio et populos subiacentes candenti desuper ueste despicere. Pretiosum est margaritum, sed cito frangitur fractumque non potest instaurari'. Item: 'Cum uitam in urbibus lacerent bonam, quid facies, frater, in medio? Aut sectaberis quae sunt aduersa continentiae aut, si facere nolueris, ipse damnaberis. Praetermitto uarias illecebras quibus etiam rigidissimi emolliuntur animi. Nunc illud affirmo quod, etiam si ita non essent, ad comparationem tam ingentis boni minora deserere debueras. Adde quod diaconus es, sed abscessu tuo ecclesiae damna non sentient. Helias uixit in eremo, Helisaeum prophetarum secutus est chorus. Praecursor Domini Ioannes nutritus in solitudine ad hoc tantum descendit ad Iordanis ripas ut populos argueret confluentes et Pharisaeos intelligens clericos Iudaeorum, generationes uipereas denotaret. Nuper Aegypti deserta uidisti, intuitus es angelicam familiam. Quanti ibi flores sunt? Quam spiritualibus gemmis prata uernantia? Vidisti serta quibus Dominus
[Editio princeps 238] coronatur'. Item: 'Habebis cellulam quae te solum capiat. Immo non eris solus, angelica tecum turba uersabitur. Tot socii, quot sancti. Leges euangelium, fabulabitur tecum Iesus. Replicabis apostolos uel prophetas. Nunquid poteris talem alium tuis sermonibus habere consortem? Sectemur saltem mulierculas, sexus nos doceat infirmior. Quantae diuitiis pariter et nobilitate pollentes - nolo enim uocabula dicere ne adulari uidear - relictis facultatibus pignoribusque contemptis id factu facile iudicauerunt quod tu proprio putasti timore difficile?'