In diesem Brief verteidigte Abaelard die dialektische Methode und belegte ihre sinnvolle Verwendung bei der Klärung von theologischen Fragestellungen. Er gab somit einen übersichtlichen Abriss über sein eigenes Wissenschaftsverständnis. Abaelard versuchte, die dialektische Methode mit den Ausprägungen der patristischen Schriftauslegung zu vergleichen und zu vereinigen, indem er nachwies, dass viele Kirchenväter - allen voran der Heilige Augustinus - sich in diesem Sinne betätigt hätten. Gleichzeitig verwarf er scharf die Sophismen anderer doctores, der pseudodialectici oder caeci duces caecorum, wie er sie nannte, aber auch der Antidialektiker.
Der Brief weist inhaltlich zahlreiche Parallelen zu anderen Werken der Theologie und Dialektik aus der Feder Abaelards auf. Die engsten Bezüge finden sich zur Theologia christiana und Theologia scholarium. Der Topos des verus philosophus taucht auch in Abaelards Predigten auf, außerdem in der Historia Calamitatum, aber auch in den Mahnbriefen des Petrus Venerabilis an Abaelard. Die Datierung des Werkes ist schwierig. Es ist unklar, ob mit diesem Schreiben auch auf Nominalisten wie Roscelin von Compiègne angespielt wurde. Am ehesten besteht ein zeitlicher Bezug zur ersten Entstehung der genannten Werke der Theologie, die zwischen 1125 und 1130 anzusiedeln sind.
[Editio princeps 238] Mystica quaedam de uulpe fabula in prouerbium a uulgo est assumpta. 'Vulpes', inquiunt, 'conspectis in arbore cerasis repere in eam coepit ut se inde reficeret. Quo cum peruenire non posset et relapsa decideret, irata dixit: Non curo cerasa; pessimus est eorum gustus'. Sic et quidam huius temporis doctores cum dialecticarum rationum uirtutem attingere non possint, ita eam execrantur ut cuncta eius dogmata putent sophismata et deceptiones potius quam rationes arbitrentur. Qui caeci duces caecorum nescientes, ut ait Apostolus, de quibus loquuntur neque de quibus affirmant, quod nesciunt damnant, quod ignorant accusant. Lethalem iudicant gustum quem nunquam attigerunt. Quicquid non intelligunt, stultitiam dicunt, quicquid capere non possunt, aestimant deliramentum. Quos quidem rationis expertes quia rationibus refellere non ualemus, testimoniis saltem sanctarum scripturarum quibus se plurimum niti fatentur, eorum praesumptionem compescamus. Agnoscant igitur eam quam uehementius detestantur, artem, hoc est dialecticam quasi sacrae lectioni contrariam,
[Editio princeps 239] quantum ecclesiastici doctores commendent, quantum eam sacrae scripturae necessariam iudicent. Hanc quippe scientiam tantis praeconiis efferre beatus ausus est Augustinus ut comparatione caeterarum artium eam solam facere scire fateatur, tanquam ipsa sola sit dicenda scientia. Vnde libro secundo De Ordine ita meminit: 'Disciplinam disciplinarum quam dialecticam uocant. Haec docet docere, haec docet discere. In hac se ipsa ratio demonstrat atque aperit quae sit, quid uelit. Scit sola, scientes facere non solum uult, sed etiam potest'. Idem in secundo De Doctrina Christiana cum inter omnes artes praecipue dialecticam et arithmeticam sacrae lectioni necessarias esse profiteatur, illam quidem ad dissoluendas quaestiones, hanc ad allegoriarum mysteria discutienda quae frequenter in naturis numerorum inuestigamus, tanto amplius dialecticam extulit, quanto amplius eam necessariam assignauit, ad omnes uidelicet quaestionum dubitationes terminandas. Ait autem sic: 'Restant ea quae non ad corporis sensus, sed ad rationem animi pertinent, ubi disciplina regnat disputationis et numeri. Sed disputationis disciplina ad omnia genera quaestionum quae in literis sanctis sunt, penetranda et dissoluenda plurimum ualet. Tantum ibi cauenda est libido rixandi et puerilis quaedam ostentatio decipiendi aduersarium. Sunt enim multa quae appellantur sophismata, falsae conclusiones rationum et plerumque ita ueras imitantes ut non solum tardos, sed ingeniosos etiam minus diligenter attentos decipiant. Quod genus captiosarum conclusionum scriptura, quantum existimo, detestatur illo loco ubi dietum est: "Qui sophistice loquitur, odibilis erit"'. Plurimum autem dialecticam atque sophisticam artem ab inuicem constat esse discretas, cum illa in ueritate rationum, haec in similitudine consistat earum, ista fallaces argumentationes tradat, illa fallacias earum dissoluat et ex discretione uerarum argumentationum falsas deprehendi doceat. Vtraque tamen scientia tam dialectica scilicet quam sophistica ad discretionem pertinet argumentorum nec aliter quis in argumentis esse discretus poterit nisi qui falsas ac deceptorias argumentationes a ueris et congruis argumentationibus distinguere ualebit. Vnde et a scriptoribus dialecticae nec huius artis tractatus est praetermissus, cum ipse Peripateticorum princeps
[Editio princeps 240] Aristoteles hanc quoque tradiderit Elenchos scribens Sophisticos. Vt enim homini iusto mali quoque notitia necessaria est, non ut malum faciat, sed ut malum cognitum cauere queat, ita et dialectico sophismatum non potest deesse peritia, ut sic ab eis sibi cauere queat. Nec discretus in rationibus argumentorum erit, nisi falsis pariter et ueris cognitis haec ab illis discernere et utraque diiudicare diligenter ualebit. Vnde et beato attestante Hieronymo ipse quoque Salomon ad falsas pariter et ueras argumentationes cognoscendas plurimum adhortatur. Sic enim aduersus calumnias Magni oratoris urbis Romae scribens sicut et nos nunc aduersus consimiles, ait inter caetera de summo illo sapiente Salomone: 'In exordio Prouerbiorum commonet ut intelligamus sermones prudentiae uersutiasque uerborum, parabolas et obscurum sermonem, dicta sapientium et aenigmata quae proprie dialecticorum et philosophorum sunt'. Quid enim sapientiae sermones uersutiasque uerborum, nisi uerarum et fallacium argumentationum diuersitatem intelligit? Quae, ut diximus, ita sibi sunt adiunctae, ut discretus in his esse non possit qui illas ignorauerit, cum ad cognitionem quarumlibet rerum necessaria sit notitia contrariarum. Nemo enim uirtutes diligenter nouerit qui uitia ignoret, praesertim cum nonnulla uitia ita uirtutibus finitima sint, ut ex similitudine sua facile multos decipiant, sicut et falsae argumentationes ex similitudine uerarum plerosque in errorem pertrahunt. Vnde non solum in dialectica diuersitas incidit sententiarum, uerum etiam in fide christiana multiplicitas errorum, cum uerbosi haeretici assertionum suarum laqueis multos simplices in diuersas pertrahant sectas, qui nequaquam in argumentationibus exercitati similitudinem pro ueritate et fallaciam pro ratione suscipiunt. Aduersus quam pestem nos in disputationibus exercere ipsi quoque doctores ecclesiastici commonent ut quod non intelligimus in scripturis non solum orando petamus a Domino, uerum inuicem quaeramus disputando. Vnde et illud est Augustini in tractatu De Misericordia cum illa Domini exponeret uerba Petite et dabitur uobis, quaerite et inuenietis, pulsate et aperietur uobis. Petite', inquit, 'orando, quaerite disputando, pulsate rogando', id est interrogando. Non enim haereticorum uel quorumlibet infidelium infestationes refellere
[Editio princeps 241] sufficimus, nisi disputationes eorum dissoluere possimus et eorum sophismata ueris refellere rationibus, ut cedat falsitas ueritati et sophistas reprimant dialectici, parati semper, ut beatus ammonet Petrus, ad satisfactionem omni poscenti nos rationem de ea quae in nobis est, spe uel fide. In qua profecto disputatione cum illos sophistas conuicerimus, nos dialecticos exhibebimus et tanto Christi qui ueritas est, discipuli ueriores erimus, quanto ueritate rationum amplius pollebimus. Quis denique nesciat ipsam artem disputandi, qua indifferenter hos quam illos constet nuncupatos esse? Ipsum quippe Dei filium quem nos uerbum dicimus, Graeci logon appellant, hoc est diuinae mentis conceptum seu Dei sapientiam uel rationem. Vnde et Augustinus in libro Quaestionum Octoginta Trium capite quadragesimo quarto: 'In principio', inquit, 'erat uerbum quod graece logos dicitur'. Idem in libro Contra Quinque Haereses: 'In principio erat uerbum. Melius Graeci logos dicunt; logos quippe uerbum significat et rationem'. Et Hieronymus ad Paulinum de diuinis scripturis: 'In principio erat uerbum; logos Graece multa significat. Nam et uerbum est et ratio et supputatio et causa uniuscuiusque rei, per quam sunt singula quae subsistunt. Quae uniuersa recte intelligimus in Christo'. Cum ergo uerbum patris, Dominus Iesus Christus, logos Graece dicatur, sicut et sophia patris appellatur, plurimum ad eum pertinere uidetur ea scientia quae nomine quoque illi sit coniuncta et per deriuationem quandam a logos logica sit appellata et sicut a Christo christiani, ita a logos logica proprie dici uideatur.Cuius etiam amatores tanto uerius appellantur philosophi quanto ueriores sint illius sophiae superioris amatores. Quae profecto summi patris summa sophia cum nostram indueret naturam ut nos uerae sapientiae illustraret lumine et nos ab amore mundi in amorem conuerteret sui, profecto nos pariter christianos et ueros effecit philosophos. Qui cum illam sapientiae uirtutem discipulis promitteret qua refellere possent contradicentium disputationes dicens: Ego enim dabo uobis os et sapientium cui non poterunt resistere aduersarii uestri, profecto post amorem sui, unde ueri dicendi sunt philosophi, patenter et illam rationum armaturam eis pollicetur qua in disputando summi efficiantur logici. Quae duo, de hoc uidelicet amore et doctrina eius quibus tam phi
[Editio princeps 242]losophi quam summi efficerentur logici, hymnus ille Pentecostes 'Beata nobis gaudia' diligenter distinguit, cum dicitur: 'Verbis ut essent proflui Et caritate feruidi'. Haec enim duo maxime ille superni spiritus aduentus in igneis linguis reuelatus eis contulit ut per amorem philosophos et per rationum uirtutem summos efficeret logicos. Vnde bene spiritus in ignis et linguarum specie est demonstratus qui eis amorem et eloquentiam in omni genere linguarum conferret. Quis denique ipsum etiam Dominum Iesum Christum crebris disputationibus Iudaeos ignoret conuicisse et tam scripto quam ratione calumnias eorum repressisse, non solum potentia miraculorum, uerum uirtute uerborum fidem plurimum astruxisse? Cur non solis usus est miraculis ut haec faceret, quibus maxime Iudaei, qui signa petunt, commouerentur, nisi quia proprio nos exemplo instruere decreuit qualiter et eos, qui sapientiam quaerunt, rationibus ad fidem pertraheremus? Quae duo Apostolus distinguens ait: Nam et iudaei signa petunt et graeci sapientiam quaerunt, hoc est rationibus plurimum isti, sicut illi maxime signis ad fidem mouentur. Cum autem miraculorum iam signa defecerint, una nobis contra quoslibet contradicentes superest pugna, ut quod factis non possumus, uerbis conuincamus, praesertim cum apud discretos uim maiorem rationes quam miracula teneant, quae utrum illusio diabolica faciat, ambigi facile potest. Vnde et ueritas surgent, inquit, pseudoprophetae et dabunt signa magna et prodigia ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi. At uero inquies quia et in rationibus plurimus error se ingerit ut non facile discernantur cum rationes inducuntur argumentorum, quae et pro rationibus suscipiantur et quae tanquam sophismata respuantur. Ita, inquam, his accidit qui peritiam argumentorum non sunt adepti. Quod ne forte accidat, rationi disserendi, hoc est logicae disciplinae, opera est danda, quae, ut beatus meminit Augustinus, 'ad omnia genera quaestionum penetranda quae in sacris literis incidunt, plurimum ualet'. Sed hoc certe apud illos doctores necessarium est qui soluendis quaestionibus se sufficere confidentes eas minime subterfugiunt.