Petrus Abaelardus - Dialectica

Im Jahre 1970 gab L.M. De Rijk die erste vollständige Edition von Abaelards logischem Hauptwerk Dialectica heraus. Er ersetzte damit die unvollständige Edition von Victor Cousin aus dem Jahre 1836. Die kritische Edition von 1970 gibt den lateinischen Text des Pariser Manuskriptes BN lat. 14614 wieder. Bis zur französischen Revolution gehörte es unter der Nummer MMMC dem Stift Saint-Victor von Paris. Es ist geschrieben in feiner gotischer Minuskel und lässt sich in die Mitte des 12. Jahrhunderts datieren. Leider fehlen Anfang und Ende. Die Urheberschaft Abaelards steht außer Zweifel. Sein Name findet sich an diversen Stellen des Werkes, außerdem wird eine Passage von Johann von Salisbury in seinem Policraticus unter dem Stichwort Abaelard zitiert. Wie dem Tractatus II zu entnehmen ist, hatte Abaelard das Werk seinem Bruder Dagobert gewidmet. An anderer Stelle erwähnt Abaelard seinen früheren Lehrer Roscelin von Compiègne, den er in seiner Historia Calamitatum verschweigt. Eine gründliche Textanalyse durch verschiedene Autoren ergab, dass das Werk in seiner Grundsubstanz aus der Zeit vor 1120 stammt. Es wurde jedoch später von Abaelard ergänzt und überarbeitet. De Rijk selbst wertete das übersetzte Manuskript als Kopie der dritten Redaktion Abaelards, die er erst in seinen letzten Lebensjahren, vermutlich in Cluny, verfasste. Diese Theorie würde auch erklären, warum das Werk unvollendet geblieben ist.

Abaelard versteht unter Logica oder Dialectica die Kunst, gültige von ungültigen Argumenten zu unterscheiden und die Gründe dafür zu nennen; nach Cicero sei dies die diligens ratio disserendi, d. h. die richtige Art, zu diskutieren. Die direkten Quellen Abaelards sind die Werke des Boethius, Porphyrius und die bis dahin wiederentdeckten Werke des Aristoteles.

Es würde an dieser Stelle zu weit führen, die z.T. komplizierten Argumente im einzelnen, die Einordnung des Werkes und seine Bedeutung für die mittelalterliche Philosophie zu besprechen. Hierzu sei auf die Edition De Rijks und auf die mittlerweile zahlreiche Sekundärliteratur und die Interpretationen zum Gesamtwerk verwiesen.

Mit welcher Akribie und Geistesschärfe Abaelard jedoch das damalige Denkgebäude der Philosophie bzw. Logik ordnete und erweiterte, das belegen die 550 Druckseiten der modernen Edition und das untenstehende Inhaltsverzeichnis im originalen Wortlaut:

 

Argumentum

 

Tractatus primus - Liber partium

 

Volumen I: Antepredicamenta - De quinque vocibus Porphiri

Liber I - De genere et specie

Liber II - De differentia, proprio et accidente

Liber III - De proprietatibus et communitatibus

 

Volumen II: Predicamenta - De predicamentis Aristotilis

Liber I - De substantia

  1. De divisione substantiarum
  2. De communitatibus substantie

Liber II - De quantitate

Introductio
  1. De puncto et que ex eo nascuntur- quantitatibus linea, superficie, corpore, insuper de loco
  2. De tempore
  3. De numero
  4. De oratione
  5. De divisione quantitatum
  6. De prima divisione
  7. De secunda
  8. De communitatibus quantitatum

Liber III - De reliquis predicamentis

  1. De quando
  2. De ubi
  3. De situ
  4. De relativis
  5. De qualitate
  6. Quot modis vox qualitatis sumatur
  7. De habitu et dispositione
  8. De possibili qualitate seu passione
  9. De potentia naturali et impotentia
  10. De forma et figura
  11. De supraposita divisione utrum sit per species
  12. De proprietatibus qualitatis
  13. De prima proprietate
  14. De secunda
  15. De tertia
  16. De quarta
  17. De facere ac pati
  18. De habere

 

Volumen III: Postpredicamenta - De vocibus significativis

Liber I - De significatione

Introductio
  1. De modis significandi
  2. Utrum omnis impositio in significatione ducatur
  3. Que voces naturaliter, que ad placitum significant
  4. De compositis

Liber II - De dictionibus indefinitis

  1. De coniunctione et prepositione

Liber III - De dictionibus definitis

  1. De definitis
  2. De nomine
  3. De verbo

 

Tractatus secundus - De cathegoricis

 

Liber I - De partibus catheg0ricarum

Introductio
  1. De oratione
  2. De perfectis et imperfectis
  3. Divisio pertectarum
  4. Diffinitio propositionis
  5. Utrum sint alique res ea que a propositionibus dicuntur
  6. Divisio propositionum
  7. De terminis cathegorice propositionis
  8. De verbo propositionis
  9. De predicato
  10. De subiecto

Liber II - De specierum differentiis cathegoricarum

Introductio
  1. De affirmatione et negatione
  2. Unde magis opposite sint contrarie quam opposite
  3. De signis quantitatis
  4. De omnis
  5. De quidam
  6. De nullus
  7. De modalibus
  8. De propositionibus de preterito et de futuro
  9. De argumentatione adversus proprietatem dividentium
  10. De Fato seu Providentia Divina
  11. De solutione supraposite argumentationis
  12. De unis et multiplicibus seu compositis et simplicibus propositionibus

Liber III - De sillogismis cathegoricis

  1. De sillogismo
  2. De speciebus cathegoricorum
  3. De forma, tigura et modo sillogismi
  4. De prima figura eiusquc regulis
  5. De secunda figura eiusque regulis
  6. De modorum eius resolutione in prime
  7. De tertia figura eiusque regulis
  8. De modorum eius resolutione in prime
  9. De permixtionibus modorum
  10. De permixtione temporum

 

Tractatus tertius - Topica

 

Liber primus - De locis

Introductio
  1. Utrum sillogismi ex loco firmitatem habeant
  2. Divisio locorum
  3. Unde loci differentie dicantur
  4. Divisio locorum differentiarum
  5. De maximis propositionibus
  6. De loco a substantia
  7. De loco a descriptione
  8. Ab interpretatione
  9. De locis a consequenti substantiam
  10. De loco a genere
  11. Ab integro
  12. A partibus
  13. A divisivis
  14. A constitutivis
  15. A pari
  16. A pari in predicatione
  17. A paribus in inferentia
  18. A predicato vel subiecto
  19. Ab antecedenti vel consequenti
  20. De extrinsecis
  21. De oppositis
  22. De relativis
  23. De simul
  24. De priori
  25. De contrariis
  26. De maiori oppositione contrariorum quam relativorum
  27. De maiori oppositione contrariorum quam privationis et habitus
  28. De maiori oppositione contrariorum quam affirmationis et negationis
  29. De privatione et habitu
  30. De atfirmatione et negatione
  31. De differentia relativorum ad ceteras oppositiones
  32. De differentia contrariorum ad privationem et habitum
  33. De loco ab oppositis
  34. De incomplexis oppositis
  35. De complexis oppositis
  36. Locus ab oppositis secundum affirmationem et negationem
  37. De loco ab immediatis
  38. De incomplexis
  39. De complexis
  40. De constantia
  41. De locis a constantiis
  42. De locis mediis
  43. De loco a relativis
  44. A contingentibus
  45. De mediis mixtis
  46. Unde inherentes vel extrinseci sive medii dicantur

Liber II - De divisionibus Themistii et Tulli

  1. Divisio Themistii
  2. De causis
  3. De materiali
  4. De formali
  5. De finali
  6. De efficiente
  7. De motu
  8. De motu substantie
  9. De motu quantitatis
  10. De comparatione
  11. De motu qualitatis
  12. De motu secundum locum
  13. De inferentiis quatuor causarum
  14. De locis a consequenti substantiam secundum Themistium
  15. A generatione vel corruptione
  16. Ab usu
  17. A communiter accidentibus
  18. De extrinsecis
  19. A rei iudicio
  20. A simili
  21. De maiori ac minori
  22. De oppositis
  23. De proportione
  24. Ex transsumptione
  25. De mediis
  26. De divisione Tullii
  27. De eorum divisionum convenientia
  28. De locis argumentorum
  29. De questione
  30. De argumento
  31. De argumentatione
  32. De inductione
  33. De entimemate sive exemplo

 

Tractatus quartus - De ypotheticis

 

Liber I - De divisione ypoteticarum earumque proprietatibus

Prologus
  1. De ipotesi
  2. De connexis naturalibus
  3. Que per positionem terminorum, que non
  4. De negationibus ipoteticis
  5. Que une vel multiplices
  6. Que simplices vel composite
  7. Divisio cornpositaruiri
  8. De mediis ipoteticis
  9. De temporalibus
  10. De disiunctis
  11. De conversionibus

Liber II - De sillogismis ipoteticis

Introductio
  1. De simplicibus ipoteticis et earum sillogismis
  2. Per positionem antecedentis
  3. Per destructionem consequentis
  4. De compositis ex cathegorica et ipotetica et earum sillogismis
  5. De connexis ex ipotetica et cathegorica et earum sillogismis
  6. De coniunctis ex utraque ipotetica et earum sillogismis
  7. De figuris ipoteticorum mediorum sillogismorum
  8. Prime figure propositiones cum sillogismis
  9. Per positionem
  10. Per destructionem
  11. Quomodo secunda et tertia ex prima nascantur
  12. De assumptionibus et conclusionibus secunde et tertie figure
  13. Modi secunde
  14. Modi tertie
  15. De sillogismis disiunctarum

 

Tractatus quintus - De divisionibus et diffinitionibus

 

Liber I - De divisionibus

Introductio
  1. Quot modis divisionis nomen sumatur
  2. Divisionum divisio
  3. Divisio generis
  4. Divisio totius
  5. Divisio vocis
  6. In significationes
  7. De equivocis, univocis, diversivocis, multivocis
  8. In modos
  9. De differentiis divisionum secundum se
  10. De divisionibus secundum accidens
  11. De differentiis earum
  12. De aliis divisionibus a suprapositis

Liber II - De diffinitionibus

  1. Que sint diffinitionis significationes
  2. De interpretatione
  3. De diffinitionibus rerum substantialibus
  4. De descriptionibus
  5. De determinationibus
  6. Quomodo diffinitiones ex divisionibus aut que a quibus veniant
  7. Secundum quas diffinitiones univocatio vel equivocatio consistat
  8. Quid in diffinitione sumpti diffiniatur

[Zurück zur letzten Seite] [Zum Seitenanfang]